‘Buitenlandse agenten’

De Petersburgse advocaat Ivan Pavlov heeft zich jarenlang ingezet voor een organisatie die streefde naar betere toegang tot overheidsinformatie, Team 29. Hij kwam op voor onafhankelijke journalisten en historici, mensen die aandacht vroegen voor misstanden en dan werden vervolgd op ongegronde beschuldigingen van extremisme, verraad of spionage. Zelf werd Pavlov in april 2021 aangehouden omdat hij op onwettige wijze informatie over een zaak tegen een journalist naar buiten gebracht zou hebben. Nadat Poetins minister van justitie een procedure startte om Pavlov als advocaat te laten schrappen, besloot Pavlov in september Rusland te verlaten uit angst voor vervolging. Kort nadien werd hij geregistreerd als een ‘buitenlandse agent’, waardoor hij in Rusland in feite monddood is gemaakt. Mensen die als buitenlandse agent worden aangemerkt mogen op straffe van boetes niet meer in de (sociale) media verschijnen zonder daarbij dat predicaat te vermelden. Bovendien moeten zij aan de overheid volledig inzicht geven in de betalingen die zij ontvangen. In het geval van advocaten met naam en toenaam van de cliënten, waardoor het verschoningsrecht ernstig wordt aangetast. 

Koffer klaarzetten

Het geval Pavlov is helaas geen uitzondering. Ook zijn collega Valeria Vetoshkina is als ‘buitenlandse agent’ gebrandmerkt. Zij verdedigde mensen die begin vorig jaar voor de vrijlating van oppositieleider Aleksej Navalny demonstreerden. Daarbij had zij samengewerkt met de inmiddels verboden mensenrechtenorganisatie Memorial. Ook had zij reiskosten uit het buitenland ontvangen voor het bijwonen van een mensenrechtenseminar. Zo wordt er in Rusland omgegaan met advocaten die de onderste steen boven proberen te krijgen of met mensenrechtenorganisaties samenwerken. Kritische advocaten staan zwaar onder druk. Een advocaat die zich met politiek gevoelige zaken profileert, moet niet bang aangelegd zijn. En misschien zekerheidshalve ook maar vast een koffer klaarzetten.

Nederland als forum voor Ruslands megazaken

Nu Poetin met grof oorlogsgeweld Oekraïne op de knieën probeert te krijgen, richt de aandacht zich op de Nederlandse advocaten die zijn zaken behartigen. Rusland is – of was – hier een grote klant, zeker omdat in geschillen met Rusland niet zelden voor arbitrage of beslechting in Nederland wordt gekozen. Zaken met grote belangen ook. Nederlandse advocaten staan Rusland bijvoorbeeld bij in procedures tegen Oekraïense investeerders die door de annexatie van de Krim in 2014 voor miljarden dollars schade leden. Ze hebben getracht te bewerkstelligen dat het Allard Pierson Museum de ‘Schatten van de Krim’ naar de onrechtmatig door Rusland bezette Krim zou sturen. De voortslepende Yukos-zaak spant echter de kroon. In die zaak is tot 2014 geprocedeerd bij het Scheidsgerecht in Den Haag over een claim van 50 miljard dollar van de aandeelhouders van dat bedrijf. Het Scheidsgerecht oordeelde dat Rusland met belasting- en invorderingsmaatregelen heeft aangestuurd op het faillissement van Yukos, dat in 2003 plaatsvond, en dat Rusland dat deed met het oogmerk om Michail Chodorkovski, destijds de CEO en medeaandeelhouder van Yukos, als politieke tegenstander van Poetin uit te schakelen en de activa van Yukos over te nemen. De claim werd toegewezen. Sindsdien probeert Rusland die uitspraak ongedaan te maken bij de civiele rechter met de stelling dat – heel kort samengevat – de aandeelhouders bedrog zouden hebben gepleegd in de procedure bij het Scheidsgerecht. Bij de rechtbank kreeg Rusland gelijk, bij het Haagse hof ongelijk. Ondanks een andersluidend advies van de advocaat-generaal bepaalde de Hoge Raad op 5 november (ECLI:NL:HR:2021:1645) dat het gerechtshof in Amsterdam de insinuatie van bedrog verder moet onderzoeken. Rusland mag de 50 miljard dollar voorlopig dus in de zak houden. Of in de oorlogskas.

De ‘elite’ van de advocatuur

De procedures hebben de Ruslandverdedigers niet alleen omzet opgeleverd. Zij zijn blijkens hun trotse website (op 2 maart 2022 geraadpleegd) voor hun optreden in de Yukos-zaak ook beloond met de ‘Global Dispute of the Year Award in Investment Arbitration’ en zij mogen zich, mede door het optreden voor Rusland, volgens de Global Arbitration Review rekenen tot de ‘World’s Elite Firms for International Arbitration’. En de ministerraad heeft twee weken geleden de cassatieadvocaat die op 5 november 2021 de overwinning voor Rusland boekte, benoemd als raadsheer in de Hoge Raad.

We kunnen ons gelukkig prijzen dat in Nederland advocaten niet gecriminaliseerd worden die zich door buitenlandse partijen laten betalen en dat zij niet met hun klanten vereenzelvigd worden. In Rusland gebeurt dat wel, met alle gevolgen voor moedige en kritische advocaten. De dictator die daar de dienst uitmaakt zal dus vast wel denken dat het succes en het aanzien van zijn Nederlandse verdedigers op hem afstraalt. Stel je voor: je internationaal gelauwerde advocaat wint je zaak bij de Hoge Raad en wordt een paar maanden later in diezelfde Hoge Raad benoemd. Dan moet het echt wel goed zitten met wat je in al je gewetenloosheid hebt aangericht.

Inmiddels hebben de Nederlandse advocaten de relatie met Rusland overigens opgezegd, zo werd op 3 maart bekend gemaakt.